1. Sinasabing walang lampin sa purok ng Tibag na hindi nilabhan sa tubig
na sinasalok sa malalim, malaki't matandang balon. 2. Sinasabing walang
nagluto ng pagkain at naghugas ng kinanan sa Tibag na hindi gumamit ng
tubig sa balong iyon. 3. Sinasabing walang naligo sa Tibag na hindi
nagbuhos ng malinis at malamig na tubig na siyang biyaya ng matatandang
balong tisa. 4. Anupa't masasabing walang isinilang at inilibing na
taga-Tibag na hindi uminom o binindisyunan ng tubig na galing sa
kanilang balon. 5. Kung iisipin, masasabi rin na ang buhay at kamatayan
ng mga taga-Tibag ay nasa balong iyon. 6. Mahalaga nga ang gayon, ngunit
ang bagay na ito'y hindi nila pinag-uukulang masyado ng pansin. Sa
kanila, ang balon ay bahagi ng kanilang buhay at kapaligiran, bahagi na
ng kanilang mga kinagisnang alamat at mga paniniwala't pamahiing
imumulat nila sa kanilang mga anak, at imumulat naman na mga ito sa
susunod nilang salinlahi. 7. Walang nakatitiyak kung kailan hinukay ang
balong iyon. 8. "Noon pang panahon ng Kastila," anang matatanda. 9.
"Hindi pa kayo tao, nandiyan na 'yan," giit naman ng iba. 10. At parang
pagpapatunay, patitingnan ang mga tisang ginamit sa balon. Kauri raw at
sintigas ng mga ginamit sa pader ng Intramuros o kaya'y sa mga
pinakamatatandang simbahang katoliko sa Pilipinas. 11. Ipaglalaban naman
ng iba na ang balon ay hinukay, o sa lalong wastong salita ay
ipinahukay ng mga maykapangyarihan noong panahon ng mga
Amerikano.Katunayan daw, maraming bayan sa Pilipinas, lalo na sa Luzon,
ang may mga balong katulad ng nasa Tibag. Kaya naman daw matatagpuan ang
mga ganitong balon sa labas ng mga matatandang bayan ay upang madaling
masugpo ang kolerang ilang beses nang kumalat sa buong kapuluan at
umutas ng libu-libong pagkukunan ng tubig ay nasa labas ng bayan,
porlomenos, madali ang pagsugpo sa kakalat na makamandag na kolera. 12.
May kalabuan man, kung sa bagay, ang ganoong pala-palagay, wala namang
magagawa ang mausisa. Basta't iyon daw ang paniwalaan, tapos ang
kuwento! 13. Ganoon din ang ibubulyaw ng mga matatandang pikon kung
kokontrahin mo sila sa kanilang pananakot. Kung gabi raw na madilim,
lalo na kung patay ang buwan, may malignong lumilitaw sa may balon. 14.
Magtago ka raw at sumilip sa likod ng mga punong kakawate, kung
minamalas ka, makikita mo na lamang at sukat ang isang
pagkaganda-gandang babae sa may balon. May inaaninaw daw itong mukha ng
kung sinong katipang nalunod o maaaring nilunod sa balon noong panahon
pa ng mga Kastila. Minsan naman daw, mga kung anu-anong hayop ang
nagsisilabasan sa may balon at nag-uungulan. 15. At ano bang
mali-maligno! Naisipan daw ng ilang kabinataan ang magpahatinggabi sa
likod ng mga punong kakawate. At ano ang natuklasan nila? Ang nananakot
ang siyang natakot. At nang magkabistuhan na, humangos daw itong may
kinakapkap na kung ano at hinabol ng mga nakatuklas. Hindi matapus-tapos
ang sisihan nang makasal nang di oras ang dalawang "maligno" na walang
iba kung di ang tanging biyudo't pinakamatandang dalaga sa Tibag. 16.
Isa na iyon sa masasayang pangyayari sa balon ng Tibag. Sa may balon
naglalaba't naliligo ang mga dalaga't kababaihan. Kung naroon na ang mga
dalaga, panay naman daw ang hugas ng paa ng mga binata. Naroon na ang
nakawan ng tingin, mga patalinghagang salitang sinusuklian ng saboy ng
tubig o mga hindi natutuloy na pagbabantang magsumbong. Ang ingay ng mga
batang nagsisipaligo, ng mga balding pumapalo sa gilid ng balon, mga
pigil na hagikgik ng mga babae, harutan ng mga dalaga. 17. Marami ang
makapagsasabi sa Tibag, ang buhay-buhay, tulad ng matandang balon, ay
siya na nilang kinagisnan, kinamulatan pa rin ng kanilang mga anak at
mamanahin pa rin ng mga anak naman nito. 18. Isa na sa mga makapagsasabi
si Tandang Owenyong Aguwador. Siya lamang ang aguwador sa Tibag. Ang
ibang sumasalok, may pingga at balde, ay para gamit lamang sa bahay.
Gamit din sa bahay ang sinasalok ng mga dalagang nagsusunong ng banga ng
inumin, balde o golgoreta. 19. Hanapbuhay ni Tandang Owenyong Aguwador
ang pag-iigib ng tubig. Iniigiban niya ang ilang malalaking bahay sa
Tibag at pinupuno din niya ang mga tapayan o dram ng mga talagang
nagpapaigib sa mula't mula pa. Ito ang mga pamilyang kung nagpipista ay
siyang pinakamaraming handa't bisita, mga nagiging hermano o
punong-abala sa mga komite de festejos. Ito rin ang ipinag-iigib ng
ninuno ni Tandang Owenyo. 20. Maglilimampung taong gulang na si Tandang
Owenyo. Maiksi ang gupit ng kanyang kulay abong buhok. Pangkaraniwan ang
taas, siya'y laging nakakamisetang mahaba ang manggas at kapit sa
katawan. Matipuno at siksik daw ang katawan nito noong araw. 21. "Ba't
naman di magkakaganoon e sa banat ang kanyang buto sa pagsalok n'on pa
man," sabi ng iba. 22. "Di ba't 'yan 'kamo," dagdag ng ilan, "aguwador
din?" 23. "Di ba't ang Ba Meroy ay aguwador din?" 24. "Aba, siyanga,
ano?" 25. Ang pangalan ng ama ni Tandang Owenyo ay Ba Meroy. Namatay ito
noong panahon ng Hapon. 26. "Pero 'ala pang giyera," pilit ng iba,
"umiigib na ang Tandang Owenyo." 27. Minana na niya ang opisyong iyan."
28. "E, si Nana Pisyang Hilot? Di ba't sa balon sila…" 29. "A, oo! Doon
niligawan ng Tandang Owenyo si Nana Pisyang. Ipagtanong mo." 30.
"Labandera na noon si Nana Pisyang?" 31. "Labandera na. Ang ipinag-iigib
ng Tandang Owenyo ang siyang ipinaglalaba naman ng Nana Pisyang. Kaya
nga maganda ang kanilang istorya, e." 32. "Ang Da Felisang Hilot?" 33.
"Aba, e labandera rin 'yon. Tinuruan naman niyang manghilot ang kanyang
anak. '"Yan nga si Nana Pisyang." 34. "Tingnan mo nga naman ang buhay."
35. "Sa Amerika ba, merong ganyan?" 36. "Pilipinas naman 'to, e!
Siyempre dito sa 'tin, pasalin-salin ang hanapbuhay." 37. "Mana-mana ang
lahat." 38. "Si Ba Meroy aguwador, puwes, si Tandang Owenyong anak ay
aguwador din." 39. "At si Nana Pisyang ng Da Felisa, labandera." 40.
"Pero si Nana Pisyang humihilot din." 41. "Ow, ano ba naman 'yon? Di
naman araw-araw e me nanganganak. Saka, bigyan mo na lang ng pangkape
ang Nana Pisyang, tama na." 42. "Me pamamanahan na sila ng kanilang mga
ikinabubuhay." 43. "Di nga ba't katu-katulong na ng Nana Pisyang sa
paglalaba't paghahatid ng damit ang dalagita niyang si Enyang? Meron na
siyang magsisiksgreyd." 44. "At si Narsing nila?" 45. A, si Narciso ba?
Sayang. Tapos ng hayskul, hindi na nakapagpatuloy." 46. "Ow tama na
'yon. Tapos ka't hindi, pareho rin." 47. "Si Narsing ang me ulo. Laging
me dalang libro e!" 48. "Sa library nga raw sa kabayanan nagbabasa't
humihiram ng libro." 49. "Minsa'y nakita kong may kipkip na libro.
Tinanong ko kung ano." 50. "E. ano raw?" 51. "Florante at Laura daw."
52. "Tingnan mo nga 'yan. Sayang na bata. May ulo pa naman." 53. "Balita
ko'y ayaw mag-aguwador." 54. "Nahihiya siguro. Biruin mo nga namang
nakatuntong na halos sa kolehiyo at sa paaaguwador mapupunta. Ba't nga
naman iyong iba. Karabaw inglis alam e mga tente bonete na." 55. "Kayo,
pala, oo! Para naman kayong bago nang bago sa Pilipinas. Pa'no me
malalakas na kapit 'yon!" 56. "Di aguwador din ang bagsak ni Narsing!"
57. NAGHIHIMAGSIK si Narsing. Ayaw niyang pumasan ng pingga. Totoo nga
na umiigib siya. Ngunit iyon ay para gamit lamang nila sa bahay. At
gusto pa niyang bitbitin ang dalawang balde kaysa gumamit ng pingga. 58.
Sabi ng mga matatandang babaing naglalaba sa may balon, kung magpingga
lamang si Narsing mapagkakamalan daw itong si Tandang Owenyo noong
bagong tao pa ito. Iyon din ang palagay ng mga nagkakahig ng
sasabungin,ng mga naghuhuntahan sa harap ng tindahang sari-sari sa tapat
ng lumang kapilya. 59. Kung naririnig ni Narsing ang gayong sabi-sabi
lalo lamang sumisidhi ang kanyang paghihimagsik. At ito'y may kasamang
malalim na hinanakit. 60. Nagsasampay ang kanyang ina nang siya'y
magpaalam isang umaga. Ang apat na alambreng sampayan ay lundung-lundo
sa bigat ng malalaking sinampay. Hindi na nakita ni Narsing na ang
sampayan ay nawalan ng laman, na ang damuhan sa may gilid ng bakod na
siit ay walang latag na kinula. Sa kabilang gilid ng bakuran hanggang sa
duluhang papunta sa bukid ay gumagapang ang kamoteng putpot, na ang
talbos ay naagad. May kapirasong balag na ginagapangan naman ng upo. 61.
Binigyan si Narsing ng kanyang inang Nana Pisyang ng konting babaunin.
Ito'y naipon sa paglalaba't sa pinagbilhan ng ilang upo at talagang
inilalaan para sa susunod na pasukan ng mga bata. 62. Nakituloy si
Narsing sa isang tiyuhin sa Tondo, sa Velasquez. Sa area, naglalakad
siya't naghahanap ng mapapasukan… Kahit na ano, huwag lamang
pag-aaguwador. Nakaranas siya ng gutom, ngunit nagtiis siya. Kung
anu-anong kumpanya't pagawaan ang kanyang sinubukan. Pulos naman NO
VACANCY at WALANG BAKANTE, ang nakasabit sa mga tarangkahan at pintuan
ng mga pinupuntahan niya. 63. Hindi lamang pala siya ang nabibigo. May
nakakasabay pa siyang madalas na mga tapos ng edukasyon at komers. Ang
mga ito'y me dala pang sulat na galing sa ganoo't ganitong senador o
kongresman. Natatawang ibig maluha ni Narsing. Binabale-wala na pala ng
mga ito kahit na pirma ng mga pulitiko. Maski siguro si Haring Pilato
ang nakapirma, talagang walang maibibigay na trabaho ang balanang
puntahan ni Narsing. 64. Napadaan si Narsing sa isang malaking gulayan
ng Intsik. Subukin na nga ''to, sabi niya sa sarili habang pumapasok
siya sa isang ektarya yatang gulayan na binakuran ng mga alambreng
matinik. Kinausap niya ang Intsik na nakita niyang nagpapasan ng
dalawang lalagyan ng tubig na tabla. Taga-alis ng uod, magpala o magpiko
sabi ni Narsing sa Intsik. 65. "Hene puwede," sagot ng Intsik, "hang
lan akyen tlamaho. Nahat-nahat 'yan akyen lang tanim, dilig." 66. "O,
paano, talagang wala?" sabi ni Narsing at napansin niyang tumigas ang
kanyang boses. Para siyang galit. 67. "Ikaw gusto pala ngayon lang alaw,
ha," sagot ng Intsik. Nangingiti-ngiti. "Akyen gusto lang tulong sa
'yo. 68. "O sige, ano?" 69. "Ikaw, kuha tubig, salok sa balon, dilig
konti. Ikaw na gusto?" 70. Ibinigay ng Intsik ang kanyang pinipinggang
pinakaregadera. 71. Kinabukasan ng hapon nagpaalam si Narsing sa kanyang
tiyahing nasa Velasquez. Sumakay na siya ng trak pauwi sa kanilang
bayan sa lalawigan, sa Tibag.Pangkaraniwan na sa Tibag ang nabibigo sa
paghahanap ng trabahong bago at hindi minana. Habang daan ay inisip-isip
niya kung paano niya maiiwasan ang kanyang mamanahing hanapbuhay na
halos pantawid-gutom lamang, ang isang kalagayang pagtitiis mula sa
umpisa hanggang sa katapusan, walang kamuwangan, hirap, at laging
nakasalag, kung hindi sa kabutihang loob ng ilan, sa pagsasamantala
naman ng marami. 72. Mabuti pa, sabi ni Narsing sa sarili, hindi na 'ko
nakapag-aral. Parang nabuksan ang kanyang isip at guniguni sa sanlibu't
sanlaksang kababalaghan ng kalikasan at sa maraming paghahamon ng buhay
na di niya maubos-maisip kung paano mapananagumpayan. 73.
Magtatakip-silim na nang dumating siya sa Tibag. Dinumog siya ng mga
paslit na nagtatanong kung mayroon siyang dalang pasalubong. Wala, wala
siyang dala. 74. Ang sumunod sa kanyang si Enyang ay tahimik na nag-ahin
ng hapunan sa lumang dulang. Habang sila'y kumakain, naramdaman ni
Narsing na naghihintay ang kanyang ama't ina ng kanya pang isasalaysay
tungkol sa kanyang paghahanap ng trabaho sa Maynila. Ano naman ang
maibabalita niyang hindi pa nila nalalaman tungkol sa kahirapan ng
paghahanap ng trabaho? 75. Inalok siya nang inalok at pinakakaing mabuti
ng kanyang ina. Animo'y nagkandagutom siya sa Maynila. Pasulyap-sulyap
siya sa kanyang amang nasa kabisera ng dulang. Nagpupuyos ang kanyang
kalooban sa kanyang nasasaksihan. Nag-aagawan ang mga paslit sa ulam.
Tipid na tipid ang subo ng kanyang ama't ina. Marami pa silang inom ng
tubig kaysa sa subo ng kanin. Ang ulam nila'y kamatis at bagoong na may
talbos na naman ng kamote, isang mangkok na burong mustasa at ilang
piniritong bangus. Maya't maya ay sinasaway ng kanyang ina ang mga
batang parang aso't pusa sa pag-uunahan sa pagkain. Sa buong Tibag, sila
lamang marahil ang hindi halos nagkaroon ng mumo sa dulang. Noong araw,
hindi sila ganoon. Ngayon, kung magsabaw sila sa sinigang o minsan sang
buwan nilagang karne, halos sambalde ang ibubuhos na tubig para dumami
ang sabaw. Habang lumalaki't dumarami ang subo ng mga bata, dadalang
naman nang dadalang at liliit ang subo ng kanyang ama't ina. Siya man ay
napapagaya na sa kanila. 76. Ang ganoong tagpo ay kanyang
pinaghihimagsikan. Katulad din iyon ng kanyang paghihimagsik kung
nasasaksihan niya ang kanyang mga kapatid na palihim na waring
nagsusukat ng mga damit na mahuhusay na ipinaglalaba't ipinamamalantsa
ng kanilang ina. Katulad din iyon ng kanyang paghihimagsk na matapos na
sa pagiigib ng kanyang ama at napapansin niyang dumarami ang kulubot sa
ulo kung nakikita itong pasan-pasan ang pingga't dalawang balde na
animo'y isang Kristo sa pagkakayuko na ang paghihirap ay wala nang
katapusan. 77. Noong gabing iyon. nagkasagutan sila ng kanyang ama.
Nakaupo si Narsing sa unang baytang sa itaas ng kanilang mababang
hagdan. Nakatingin siya sa duluhan ng bakuran. Iniisip niyang harapin
pansamantala ang pagtatanim ng gulay. Nalingunan na lamang niyang
nakatayo ang kanyang ama sa may likuran niya. 78. "Gayon din lamang,"
mungkahi ng kanyang ama sa malumanay na boses, at ibig mong
maghanapbuhay, subukin mong umigib." 79. May idurugtong pa sana ang
kanyang ama, ngunit hindi na nakapigil si Narsing. Malakas at pasinghal
ang kanyang sagot. 80. "Ano ba naman kayo! Aguwador na kayo, gusto n'yo
pati ako maging aguwador!" 81. Napatigagal ang kanyang ama. Ang kanyang
ina'y napatakbo at tanong nang tanong kung bakit at ano ang nangyari.
82. Minumura siya ng kanyang ama. "Bakit?" wika nitong pinaghaharian ng
pagdaramdam at kumakatal ang tinig. "Ano ang masama sa pag-aaguwador?
Diyan ko kayo binuhay!" 83. Nakatayo na sana si Narsing, ngunit sinundan
siya ng kanyang ama't buong lakas na hinaltak at inundayan ng sampal.
Parang natuklap ang mukha ni Narsing, Itinaas niya ang isa niyang kamay
upang sanggahin ang isa pang sampal. Nakita niyang nagliliyab ang mga
mata ng kanyang ama. 84. Sumigaw ang kanyang ina. may kasama itong iyak.
Yakap siyang mahigpit ng kanyang ina. Huwag daw siyang lumapastangan.
Pati ang mga bata'y umiiyak at humahagulgol na parang maliit na hayop.
85. Lumayo ang kanyang ama't iniunat ang katawan sa isang tabi ng
dingding na pawid. Dinig na dinig pa rin ang kanyang sinasabi. 86.
Nag-aral ka pa naman, sayang. Oy, kung me gusto kang gawin, sige. Di
kita pinipigil. Darating din ang araw na mararanasan mo rin… mararanasan
mo rin." 87. Kung anu-anong balita ang kumalat sa Tibag. Kung umiigib
si Narsing ng tubig para sa kanilang bahay hindi siya pinapansn ni
binabati tulad ng dati. Ganoon din ang kanyang ama. Waring nahihiyang
magtanung-tanong ang mga tao, ngunit hindi nahihiyang sa kani-kanilang
sarili'y magpalitan sila ng tsismis at mali-maling palagay. 88. ISANG
linggo pagkatapos ng pagkakasagutan nilang mag-ama, ang Tandang Owenyong
ay nadisgrasya sa balon. Nadupilas ito at mabuti na lamang daw at sa
labas ng balon nahulog. Kung hindi raw, patay. Ang dibdib ng matanda ay
pumalo sa mga nakatayong balde at ito'y napilayan. Nabalingat naman ang
isang siko niya. Sabi ng marami ay nahilo ang matanda. Ang iba'y nawala
sa isip niya ang ginagawa. 89. Nilagnat pa si Tandang Owenyo. Ipinatawag
na ang pinakamahusay na manghihilot na tagaibayo. Nakikiigib ang mga
iniigiban ni Tandang Owenyo sa iba. Kailan daw ba iigib uli ang matanda.
Walang malay gawin ang ina ni Narsing. Ang kanilang dati nang malaking
utang sa tindahan ni Da Utay ay lalong lumaki sa pagkakasakit ng
matandang aguwador. 90. Isang hapong umiigib si Narsing ng gamit sa
bahay ay may naglakas-loob na nagtanong kung magaling na ang kanyang
ama. Bakit daw hindi pa siya ang sumalok. Sayang daw kung ang kinikita
ng ama niya'y sa iba mapupunta. 91. Hindi nanlilibak o sumasaring ang
pagkakasabi noon. Iyon, sa palagay na ni Narsing, ay patotoo sa
paniwalang siya ang talagang magmamana sa gawaing iyon ng kanyang ama.
92. KINABUKASAN, hindi nangyari ang inaasahang mangyari ni Narsing.
Hindi siya tinukso ni pinagtawanan at kinantiyawan. Nalapnos ang kanyang
balikat at magdamag na nanakit ang kanyang mga buto sa
pag-aakyat-panaog sa mga hagdang matatarik, sa pagsalin at pagbuhat ng
tubig. Siya na ang umiigib. 93. Pabiling-biling si Narsing sa kanyang
hinihigang sahig. Nakikita niya ang malalayong bituin. Narinig niya ang
mga mumunting hayop at ang alit-it ng mga kawayang itulak-hilahin ng
hangin. Sa malayo'y may asong kumakahol na parang nakakita ng aswang o
ano. Hindi siya nakatulog. Marami siyang iniisip. Naalaala niya noong
siya'y nasa hayskul. Bago siya maidlip, sa guniguni niya ay nakita
niyaang kanyang sariling kamukha ng kanyang amang animo'y isang Kristong
pasanpasan ang pingga't dalawang balding mabibigat. Naisipan din niyang
taniman nang taniman ang bakuran nilang ngayo'y hindi na kanila't
inuupahan na lamang. 94. Maaga pa'y bumaba na ng bahay si Narsing. At
siya'y muling umigib. Mahapdi ang kanyang balikat. Humihingal siya't
parang hindi na niya kayang ituwid ang kanyang mga tuhod. 95. Noong
hapon, naghihintay si Narsing ng kanyang turno sa balon. Nagbibiruan ang
mga dalaga't kabinataan sa paligid ng balon. May tumatawang nagsasabing
binyagan ang kanilang bagong aguwador. 96. "Binyagan si Narsing!" sigaw
ng mga nasa paligid ng balon, at may nangahas na magsaboy ng tubig.